کتاب نقاشی‌های سلطنتی ایران در عصر قاجار از نشر خانه فرهنگ و هنر مان بی‌تردید یکی از مهمترین منابع مطالعاتی در زمینهٔ سبک‌شناسی و تحولات نقاشی‌های سلطنتی ایران در چهار سدهٔ اخیر است که بخش عمده‌ی آن بر عصر قاجار تمرکز یافته است. هنر قاجار به عنوان دستاورد دوران متأخر تاریخ ایران و هنری که با سیاست، جامعه، ادبیات و باورهای دینی پیوندی نزدیک داشته، از ظرفیت‌های بالقوه و ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. امروزه بیشتر صاحب‌نظران بر این نکته اتفاق نظر دارند که هنر و معماری عصر قاجار، از منظر تاریخ‌نگاری هنر، حائز اهمیت و درخور بررسی است. به همین دلیل برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و نشر کاتالوگ و کتاب دربارهٔ نقاشی قاجار فرصت تازه‌ای را برای مطالعهٔ این موضوع و ارتقای شناخت ما نسبت به این برههٔ مهم تاریخی فراهم می‌کند.
در همین راستا، مهمترین رویدادی که طی واپسین سال‌های قرن گذشته‌ٔ میلادی (99-1998م) در جهت شناسایی و معرفی هنرهای تصویری قاجار برگزار شده، نمایشگاهی با عنوان «نقاشی‌های سلطنتی ایران در عصر قاجار» به کوشش دکتر لیلا دیبا و دکتر مریم اختیار بوده است. حاصل این نمایشگاه که تا آن زمان و تا به امروز در نوع خود بدیع و یکه‌تاز محسوب می‌شود، در قالب کتابی با همین عنوان به چاپ رسیده و محققانی در آن قلم زده‌اند که هر یک نام و اعتباری در حیطه‌ٔ تاریخ قاجار و هنر این دوره دارند. یکی از ویژگی‌های این مجموعه، گردآوری آثار پراکنده‌ای است که به مناسبت‌های مختلف (به عنوان هدایای دیپلماتیک، پیشکش، مهاجرت خانواده‌ها و وابستگان به خارج، و یا خریداری توسط دلالان و خارجی‌ها) به موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی جهان راه یافته و برای نخستین بار توسط کیوریتورهای این نمایشگاه در چیدمان و ترتیبی تاریخی با خوانشی نو به نمایش درآمده است. بدیهی است بخشی از این آثار تا پیش از برگزاری این نمایشگاه نادیده بوده و در این پژوهش به مثابه اسنادی معتبر به پژوهشگران و علاقه‌مندان هنر قاجار معرفی می‌شود. این کتاب در دو بخش اصلی شامل مقالات تخصصی (تاریخی ـ هنری) و آلبوم تصاویر (به همراه شناسنامه و تحلیل محتوایی آثار) ساماندهی شده و علاوه بر نمایش تابلوهای رنگ روغنی و آبرنگ، در مواردی، نمونه‌هایی از اشیای زیرلاکی و مینایی و رسانه‌ی عکس و چاپ سنگی را هم شامل می‌شود. مطالب و تصاویر ارائه‌شده در این کتاب منحصرا مربوط به آثار خود نمایشگاه بوده، اما در مواردی خاص، نگاره‌هایی برای توضیح بیشتر یا مقایسهٔ ساختاری و موضوعی، توسط نویسندگان به اصل مطلب افزوده شده است. با وجود گذشت بیش از دو دهه از انتشار این اثر ارزشمند و اهمیت تصویری و محتوایی آن به عنوان سندی قابل تأمل در حوزهٔ مطالعات تاریخ نقاشی قاجار، مترجمان بر آن شدند تا با کسب اجازه از سرویراستار و نویسندگان کتاب، این اثر کم‌نظیر را به فارسی ترجمه و برای نخستین بار در ایران منتشر کنند.
فهرست مقالات تخصصی کتاب نقاشی‌های سلطنتی ایران در عصر قاجار عبارت است از:
مقدمهٔ دکتر لیلا دیبا بر ترجمهٔ فارسی
مقدمهٔ مترجمان
نقاشی قاجار: به روایت شخصی / بازیل ویلیام رابینسون
ایرانِ عصر قاجار: بررسی تاریخی / عباس امانت
تصویر قدرت و قدرت تصویر: نیّت و نتیجه در نخستین نقاشی‌های عصر قاجار / لیلا دیبا
از کارگاه و بازار تا هنرستان: نظام تعلیم و تولید هنر در عصر قاجار / مریم اختیار
هنر و دیپلماسی: نقاشی‌های قاجاریِ موزهٔ ارمیتاژ / اَدِل ت. آداموا
خوانشی جنسیتی از نقاشی قاجار / افسانه نجم‌آبادی
هنرهای عامیانه: حمایت و دیانت / پیتر چلکووسکی
آلبوم تصاویر (شامل 97 اثر) به همراه متن‌های تحلیلی برای هر اثر به قلم نویسندگان کارشناسان هنر قاجار.
:Descriptions
Royal Persian Paintings: The Qajar Epoch 1785-1925 was the first major exhibition of Persian art in Qajar era which took place from October 1998 to June 1999 at Brooklyn Museum in New York. The curator of the exhibition was Layla S. Diba, Hagop Kevorkian Curator of Islamic Art at the Brooklyn Museum, a scholar of Persian art in the 18th and 19th century, assisted by Maryam Ekhtiar, Research Associate at Brooklyn Museum. The exhibition later took place at UCLA/Hammer Museum in Los Angeles from Feb 24 – May 9, 1999, and SOAS in London from July 6 – Sep 30, 1999. The catalogue of the exhibition including more than 200 images of the paintings and scholarly articles, edited by Layla S. Diba and Maryam Ekhtiar, was published later by I. B. Tauris in London.
Kianoosh Motaghedi –
سپاسگزارم
خانه فرهنگ و هنر مان –
سپاس از همراهی شما
شاهین افشین –
کتابی بسیار جذاب که امروز به دستم رسید.
ع. بهارلو –
سپاس از نشر مان و همت مان
Kianoosh Motaghedi –
درود و سپاس
پروین رفیعی فرد –
بسیار عالی.موفق باشید