سفری دور و دراز در ایران بزرگ

کتاب سفری دور و دراز در ایران بزرگ روایتگر خاطرات ریچارد نلسون فرای است؛ مرد بزرگی که تمام عمرش را وقف شناسایی ایران کرده است. او جاهایی رفته و با کسانی ارتباط نزدیک برقرار کرده است که به تجربه ها و مشاهداتش بها و ارزش تاریخی می بخشند. فرای سفرهای واقعی و زیادی را در کشورهای مختلف تجربه کرده و از نزدیک شاهد تحولات و تغییرات بزرگی در این مناطق از جمله روسیه و اورسیا (ایران بزرگ) بوده است، او به شکلی موضوعی و زمانی به ثبت رویدادهای به وقوع پیوسته کرده است. بخشی از کتاب: «در ماه ژانویه که به اتفاق چارلی تایر از سینمای سفارت شوروی باز می گشتیم، جیپی که او می راند توی جوی کنار جاده افتاد، این جوی ها همیشه در خیابان های بی چراغ خطر آفرینند و ما مجبور شدیم از یک تراکتور ارتشی برای بیرون کشیدن آن کمک بگیریم. جوی یا جوب آب راهه ای است که در فلات ایران و آسیای مرکزی در دو طرف خیابان ها و روستاها و جالیزها حفر می شود تا آب را به باغ ها و حمام ها برساند. از طرف دیگر آب آشامیدنی را در کابل توسط گاری های الاغ کش در بشکه های بزرگ از چشمه می آوردند و سپس سقاها آن را در خیک های چرمی می ریختند و روی دوش تا خانه می بردند. توصیه می شد که آب را قبل از نوشیدن بجوشانیم. آبیاری برای باغ ها از طریق کاریز و یا به قول ایرانی ها قنات تامین می شود. قنات گذرگاه زیرزمینی است که از یک چشمه کوهستانی آغاز می شود و با حفر چاهک های متعدد مسیر خود را تا مظهر قنات ادامه می دهد و گاهی تا رسیدن به شهر و یا روستا چندین کیلیومتر به درازا می کشید. ساخت و لایروبی چنین آبراهه های زیرزمینی کار حفارهای ماهری بود که این حرفه را از پدر به پسر آموخته بودند. «جوی» راه باریکه ای در کنار جاده ها بود که در ساعات معینی آب در آنها جاری می شد و شخصی به نام میراب که مامور توزیع آب بود آن را میزان می کرد، زیرا آب در سرزمینی خشک که آبیاری کشت در آن حیاتی بود، بسیار ارزش داشت. تایر برای حفظ آبرو و خوشنامی آمریکا در کابل با توجه به امکانات اندک موجود مشکلات فراوانی داشت. پاکیزه نبودن محیط از جمله غذا که سبب امراض معدوی می شد او و همه ما را عاجز کرده بود.»