هنر ایران

کتاب هنر ایران، نوشته رابرت مرداک اسمیت (۱۹۰۰-۱۸۳۵م) یکی از نخستین کتاب‌های تاریخ هنر ایران است، که در دوران ناصری و در سال ۱۸۷۶م (۱۲۵۴ش) در لندن منتشر شده است. اسمیت، رئیس اداره‌ تلگراف ایران (۱۸۸۸-۱۸۶۴ م) سرلشکر، باستان‌شناس و دیپلمات اسکاتلندی، یکی از مهمترین گردآورندگان آثار هنر ایران در موزه‌های انگلستان (عصر ویکتوریا) بوده است. انگیزه‌ اسمیت در نگارش این اثر، معرفی مجموعه موزه‌ ساوت کنزینگتون (ویکتوریان و آلبرت) و ارائه اطلاعاتی درباره‌ تاریخچه هنرهای صناعی ایران، شیوه‌های ساخت و مراکز تولید انواع هنرها (در قالب کتابی راهنما) برای مخاطبان اروپایی در آن روزگار بود. این کتاب، سندی مهم از تاریخ هنر ایران است که ماحصل تحقیقات میدانی وی در طول ۲۳ سال اقامتش در ایران بوده است. در زمان ناصرالدین‌شاه که ایران در مسیر مدرنیته است ما احتمالاً هیچگاه به این فکر نیفتاده‌ایم که گذشته‌ی تاریخی خود را ثبت و ضبط کنیم، اما یک انگلیسی که شغلش تلگراف است با تشکیل یک تیم تصمیم می‌گیرد که آثار هنری ما را گردآوری و طبقه‌بندی کند. در واقع اسمیت قطعه‌ای کوچک از یک پازل است که نشان می‌دهد در قرن نوزدهم جهان غرب تصمیم می‌گیرد که چگونه از مسیرهای مختلفی بخصوص فرهنگ و هنر به شناسایی جهان شرق بپردازد. این کتاب نشان می‌دهد که آن زمان برای اولین بار کلکسیونی از آثار هنری ایران در یک بخش مجزا از موزه‌ای در انگلستان به نمایش درآمده. خود مرداک اسمیت شخصاً به سراغ هنرمندان رفته و با آن‌ها به گفت‌وگو نشسته است. برای مثال ما به لطف این کتاب و نگارنده‌اش، مهم‌ترین سند سفالگری ایران را داریم که در آن دوره مرداک به سراغ علی‌محمد اصفهانی رفته و از او می‌خواهد که رمز و راز کاشی هفت‌رنگ و زرین‌فام را بنویسد و اکنون در موزه‌ ویکتورین آلبرت ما جعبه‌ای از ابزار و لوازم علی‌محمد اصفهانی به همراه دفترچه‌ای از روش کار او داریم. در صورتی که ما در کشور خودمان هیچگاه این فنون را مستند نکرده بودیم.