عکاسی باطنی، نویسنده: محمدرضا طهماسب‌پور، ۱۲۸ص، ۱۴۰۲، نشر خانه فرهنگ و هنر مان
در کتاب عکاسی باطنی سرآغاز عکاسی در ایران بر پایهٔ اسناد، نوشته‌های تاریخی و عکس‌های برجای مانده از دوران قاجار بررسی شده است. سال‌های ۱۸۵۸م/۱۲۷۲ق و پس از آن، روزگار گسترش و آغاز شکوفایی عکاسی در ایران است. از همین سالها به بعد، بسیاری از کاربردهای سودمند این پدیدهٔ مدرن سدهٔ نوزدهم در ایران شناخته و به‌کار گرفته شد و سرچشمه‌های برخی جنبه‌های کاربردی در عکاسی جهان و ایران پدیدار شد. گشایش عکاسخانهٔ سلطنتی در کاخ گلستان و به‌خدمت گرفتن عکاسی برای ثبت تصاویر روزمره، آموزش‌عکاسی در دارالفنون، عکس‌برداری از رویدادها و سفرهای رسمی و غیر‌رسمی شاه و درباریان و همچنین روانه کردن برخی از عکاسان دربار برای تهیهٔ گزارش‌های تصویری از ولایت‌های گوناگون ایران، گشایش عکاسخانهٔ همگانی در تهران، ترجمه و نگارش کتاب‌های فنی در زمینۀ آموزش عکاسی، تمایل برخی شاهزادگان و رجال قاجاری به عکاسی، ایجاد بایگانی‌های تصویری از کارکنان دربار و نظام و به‌خدمت گرفتن عکاسی در دیگر زمینه‌های کاربردی، از جمله مواردی بود که در سال‌های نخستین و میانی سلطنت ناصرالدین‌شاه و پس از آن در تاریخ عکاسی ایران رخ داد. تاریخ عکاسی ایران، روایت‌گر تصویریِ تاریخ ایران در سال‌های میانی سدهٔ نوزدهم شد و ثبت رُخدادهای زندگی، کار و چهرۀ مردم و رویدادهای گوناگون پس از دوران مشروطه، با گسترش عکاسی در دیگر شهرهای ایران جاودانه شد. در سال‌های گذشته پژوهش‌های بسیاری در مورد تاریخ عکاسی در ایران انجام شده و با بررسی منابع دست اول همچون عکس، سند، کتاب، سفرنامه، روزنامه‌ها و نیز کتاب‌های دست‌نوشته دربارهٔ عکاسی؛ بسیاری از نکته‌های مبهم و تازه در باب روند عکاسی در ایران آشکار شده و همچنان ادامه دارد.از این میان، شمار بسیاری از نام‌ها، عکس‌ها، اسناد و نوشته‌های مهم و تأثیرگذار در آغاز عکاسی ایران در دوران قاجار یافت شده که بر جریان تدوین روند عکاسی و چگونگی آن در آن دوران بسیار مؤثر بوده است. پیش‌روی کُند روند پژوهش‌ها به‌سبب نداشتن دسترسی آسان به آرشیوهای عکس و اسناد در ایران، کار را برای پژوهشگرانِ این زمینه دشوارتر کرده است.
با همهٔ این دشواری‌ها، پیدا شدن هر برگ سند تازه یا عکسی نادیده، نویدی است بر اینکه این موضوع هنوز ناگفته‌های بسیار دارد و توجه ژرف مجامع علمی، دانشگاهی و موزه‌ای به سرچشمه‌های آغاز و روند دگرگونی آن در سال‌های گذشته تا به امروز؛ هم در ایران و هم در میان پژوهشگران خارج از ایران، نشان از اهمیت بررسی‌های تاریخی- نظری و گفتمانی دربارهٔ این موضوع دارد. پیشینهٔ زیاد تاریخی، گوناگونی موضوع‌ها، شکل‌گیری و پشتیبانی جنبه‌های گوناگون آن در دربار سلطنتی قاجار و همچنین موقعیت تاریخی ایران در جهان سبب شده تا تاریخ عکاسی ایران به‌عنوان گونه‌ای ویژه در مقایسه با بررسی‌های تاریخی عکاسی در دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای هم‌جوار و منطقهٔ خاورمیانه قرار گیرد. مطالبی که در این کتاب ارائه شده در سال‌های گذشته به‌شکل مقاله و یادداشت در نشریه‌های تخصصی عکاسی در ایران منتشر شده و با بازنگری و افزودن برخی نکات تازه‌یاب به آنها و حذف برخی موارد دیگر، به منظور دسترسی آسان‌تر و یک‌جا به مقالات پیشین؛ فرا روی علاقه‌مندان تاریخ عکاسی ایران قرار داده می‌شود.
باید این نکته را یادآور شد که گسترهٔ موضوعی پژوهش‌ها در تاریخ عکاسی ایران، چنان‌چه بخشی از آن در این کتاب نیز دیده می‌شود، به اندازه‌ای است که جای آن دارد تا دانش‌آموختگان رشته‌های پژوهش و مطالعات هنر در سطوح عالی، سمت‌و‌سوی پژوهش‌های خود را به این زمینه‌ها متمایل کنند. این پژوهش‌ها به‌ویژه می‌تواند عکاسی و روند دگرگونی آن در دوران پهلوی، که پیدایی موضوعاتی تازه را نیز به‌دنبال خواهد داشت دربرگیرد. در کتاب عکاسی باطنی، سرآغاز برخی جنبه‌های کاربردی در عکاسی ایران و چگونگی پیدایی و روند رشد و دگرگونی آنها بر پایهٔ اسناد، نوشته‌های تاریخی و عکس‌های برجای مانده از دوران قاجار بررسی شده است. سرآغاز عکاسی با پرتو ایکس، نخستین عکاس جنگ، نخستین تصویرهای ایرانیان بر روی داگروتیپ، نخستین رسالهٔ دست‌نوشته دربارهٔ عکاسی داگروتیپ، آغاز و روند عکاسی چهره در ایران و پیدایش فتومونتاژ و کاربردهای آن در سرآغاز عکاسی در ایران از موضوع‌هایی است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.
