شاهنامه بزرگ ایلخانی (ابوسعیدنامه: کهن‌ترین نسخه مصور شاهنامه از دوره ایلخانی)

شاهنامه بزرگ ایلخانی که در این کتاب، ابوالعلاء سودآور نام ابوسعیدنامه را برای آن پیشنهاد کرده، نسخه‌ای منحصربه‌فرد و احتمالاً کهن‌ترین نمونۀ مصوّر از روزگار ایلخانی است. سودآور معتقد است که این نسخه برای ابوسعید بهادرخان، فرمانروای ایلخانی پدید آمده، و دوست‌محمد در دیباچۀ معروف خود بر مرقّع بهرام‌میرزا از این موضوع یاد کرده است. از دیدگاه سودآور، بیان تصویریِ نگاره‌های شاهنامۀ مذکور از دو وجه تاریخی و سیاسی قابل بررسی است. وی در این پژوهش، پس از تعمّق در پیشینه و خاستگاه اوراق بازمانده از این نسخۀ مصوّر، شرایط خلق و رابطۀ آن با زندگی و زمانۀ دربار ایلخانی را به بحث گذاشته و مسئلۀ جهان‌بینی خالقان و حامیان این اثر ارزشمند را تحلیل کرده است. رویکرد ابوالعلاء سودآور به شاهنامۀ بزرگ ایلخانی، ابعاد ویژۀ دیگری نیز دارد؛ خصوصاً در مورد شیوۀ سازماندهی تصاویر، چیدمان و هویت شخصیت‌ها، جامه و پوشش آنها، و خوانش ترکیب‌بندی عناصر موجود در صحنه‌ها. در این میان، روش‌شناسی وی از تحلیل صوری نگاره‌ها به سوی تفسیر معنایی در حرکت است و او از متن پیرامون تصاویر و سرعنوان‌ها برای اثبات نظریۀ خود بهره برده است. تحقیقات سودآور درخصوص ۵۲ نگارۀ شاهنامۀ بزرگ ایلخانی گویای «ذوجَنبَتِین» بودن این نگاره‌هاست که آشکارا نشان می‌دهد این اثر به مثابه بیانیه‌ای سیاسی و عاملی برای مشروعیت‌بخشی پادشاهی ایلخانان مغول بر سرزمین ایران بوده است. گفتنی است عامل مهم در شکل‌گیری جریان مصوّرسازی شاهنامه در عصر ایلخانی را باید تلاش وزیران آگاه و دانشمند ایرانی به حساب آورد. این صاحب‌منصبان ایرانی بودند که در طول قرن‌ها آشوب و اغتشاش سیاسی و سلطه و سیطرۀ بیگانگان توانستند با تزریق خردمندانۀ آداب و رسوم فرهنگیِ اربابانِ جدیدشان در سنّت‌های موجود، و با متأثر ساختن نخبگان قدرت از امتزاج کهنه و نو، به حفظ سنّت‌های ایرانی دست یابند. این اثر که برای خوشایند یک حامی فرهیخته تدارک داده شده بود، به مثابه بیانیه‌ای سیاسی در حمایت از مشروعیت مغولان عمل می‌کرد که با زبان هنر و مبتنی بر زیبایی‌شناسی ایرانی سامان یافته بود. این شاهنامۀ بزرگ مصوّر به تدریج موجب تثبیت سنّت تولید نسخه‌های نفیس در کارگاه‌های سلطنتی ایران شد.