تاریخ هیجده ساله آذربایجان

تاریخ هیجده ساله آذربایجان روايت تاريخى مستند از رويدادها و حوادث بعد از انقلاب مشروطيت ایران از آغاز قيام رهاییبخش تبريز به رهبرى ستارخان و باقرخان و ديگر مجاهدين آذرى و گيلانى و بختيارى در برابر استبداد صغير محمدعلى شاهى و ذكر اين وقايع و مبارزات و رشادتها به تفصيل و كسب مجدد آزادى و فتح تهران تا قيام شيخ محمد خيابانى مى‌باشد. كتاب مشتمل بر يك پيشگفتار از ناشر و چهار بخش است كه هر يك از بخشها از گفتارهاى متعددى تشكيل شده كه عناوين آنها در فهرست كتاب قابل مشاهده است. كتاب حاضر در واقع ذيل و دنباله كتاب ديگر كسروى با نام «تاريخ مشروطه» است كه باهم شامل شش بخش مى‌شوند. همانگونه كه در كتاب تاریخ هیجده ساله آذربایجان آمده، اين مقطع از تاريخ ایران، داراى ویژگی‌ها و خواصى است كه قبل از آن تاريخ ایران فاقد آن بوده و كمتر اتفاق افتاده كه مردم در صحنه آمده و ابراز وجودى كرده باشند. اين فصل پرفراز و نشيب، كه ناشى از پيروزى انقلاب مشروطه و تحول در بنيانهاى سنتى ملت و كشور ایران است، بعد از بمباران مجلس و تعطيلى موقت مشروطيت آغاز و تا كودتاى رضاخان ادامه مييابد. او علاوه بر روايت مستند تاريخى، در همه جاى كتاب به قضاوت تاريخى مى‌نشيند و نظرات صريح و جانب‌دارانه خود را ابراز مى‌كند و نسبت به همه افراد و جريانها موضعگيرى دارد و كمتر حادثه و واقعه و فرد و شخص و گروه و دسته‌اى از ديد حساس او پنهان مى‌ماند. او علاوه بر اين‌كه خود در متن قضايا و حوادث مشروطه در آذربايجان حضور داشته و به قول معروف از نزدیک دست در آتش داشته، در نگارش تاريخ خود از شواهد عينى ديگر و دست‌اندركاران وقايع و رهبران قيامها، مطالب فراوانى به همراه يادداشتهاى خصوصى دست اول، گزارشها، اعلاميه‌ها، تلگرافات رسمى داخلى و خارجى و نيز از روزنامه‌ها و کتاب‌ها نقل كرده است.