سفینه طالبی یا کتاب احمد

کتاب سفینه طالبی یا کتاب احمد در دو جلد که نخستین بخش آن در سال 1307 ق منتشر شده و سیزده سال بعد طالبوف تکمله‌ای بر آن نوشت به نام «مسائل‌الحیات»؛ به دلیل وجود شخصیت احمد و بهره‌گیری از همان شیوۀ جلد اول و دوم، جلد سوم نیز «کتاب احمد» نامیده می‌شود. «کتاب احمد» با بهره‌گیری از قالب «صحبت» یا گفتگو بین پدر و فرزند نوشته شده است. پرسش و پاسخ‌های کتاب عمدتاً دربارۀ مسائل علمی است و این از اهمیت انواع علوم در ذهن نویسنده حکایت می‌کند. لکن لابلای گفتگوهای علمی، نویسنده اعتقادات سیاسی و اجتماعی خود را نیز بیان می‌کند و به نقد اوضاع و احوال اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور می‌پردازد. نویسنده ایده‌های خود را دربارۀ نحوۀ اصلاح امور و پیشرفت ایران بیان می‌کند و گاه در عالم تخیل بسیاری از ایده‌های خود را اجرا شده جلوه می‌دهد. مثلاً ایران را دارای تراموای برقی معرفی می‌کند یا مدارس ایده‌آل خود برای تربیت کودکان را شکل گرفته تلقی می‌کند. اصل «سؤال» در «کتاب احمد» نقش مهمی دارد. نویسنده به‌صراحت می‌گوید: «نخستین سبب ترقی معارف و حکمیات، آزادی افکار و افتتاح باب سؤالات است». به همین دلیل، مبنای کتاب بر سؤال و جواب قرار گرفته است. مطالعۀ دقیق سفینه طالبی یا کتاب احمد به ما این امکان را می‌دهد که دریابیم درک نویسنده از کودک روزگار خود چیست و با تصویر ذهنی او از کودک آرمانی آشنا شویم. طالبوف در کتابش نخست فرزندی تخیلی و به قول خود، «موهومی» به نام احمد خلق می‌کند. سپس خود را در جایگاه پدری خردمند، دل‌سوز و آگاه به روش‌های تربیتی قرار می‌دهد و احمد را در جایگاه کودکی آرمانی؛ کودکی که در دیگر کتاب او، «مسائل‌الحیات»، به سن جوانی می‌رسد و توان تغییر جامعۀ خود را به دست می‌آورد. طالبوف بر ضرورت واهمیت بازی کودکات تأکید می‌روزد؛ احتمالاً او تحت تإثیر نظریه‌های تربیتی روسو بوده است.