زندگی شاه عباس

در بخشی از پیشگفتار مؤلف در کتاب زندگی شاه عباس، آمده: «عوامل ترک در زمان پادشاهی شاه اسماعیل اول و شاه طهماسب اول، مقام نخست را در دولت داشتند. قزلباش‌ها پیش از آنکه تحت فرمان شاه درآیند، به‌صورت قبیله‌ای می‌زیستند و تحت امر رؤسای خود بودند، رؤسای قبایل، متناسب با اهمیت مقامی که داشتند، به عناوینی همچون بیک، سلطان یا خان نامیده می‌شدند و آنان را به‌طور کلی «امیر» می‌خواندند. شاه، حکام ایالات و ولایات را از میان امرا برمی‌گزید و آنها را «امیرالامرا» یا «بیلربی» (بیگلربیگ) می‌خواندند. امرا، حاکم استان یا شهرستان بودند و «تیول‌دار» و یا به گفته آن زمان، «دارایی» محل می‌شدند. امرای حاکم در قبال منصب و عنوانی که از شاه می‌گرفتند، موظف بودند در زمان جنگ، همراه با جوانان قبیله خود، وارد سپاه شوند. برخی از جوانان در زمان صلح نیز در ردیف قورچی‌ها یا نگهبانان شاهی انتخاب می‌شدند و تعداد آنان در هیچ شرایطی از شش‌هزار تن، افزایش نمی‌یافت. علاوه بر این، با گردهمایی امرای بزرگ، «دیوان عالی» تشکیل می‌شد. این تشکل، دیوان مشورتی هم نام داشت و اصولا مشاوران شاه، بر اساس اصل شاهسونی انتخاب می‌شدند. در رژیم حاکم در عصر صفوی زندگی شاه عباس به شیوه سیستم فئودالی بود، ترک‌ها عامل برتری جامعه شناخته می‌شدند و شاید بتوان گفت که طبقه اشراف را تشکیل می‌دادند؛ درحالی‌که نقش عمده تاجیک‌ها، کشاورزی، بازرگانی و پیشه‌وری بود و افراد برگزیده آنان نیز در مواردی کارمند دولت، روحانی و وزیر می‌شدند. وزیران – چه در دربار و چه نزد حاکم بزرگ یا حاکم محلی – ‌نقش کارپرداز و ناظر را داشتند. مستوفی یا خزانه‌دار، کاتب، منشی و محصل مالیات، جزو طبقه «میرزاها» بشمار می‌آمدند و از میان تاجیک‌ها برگزیده می‌شدند. این، بدان جهت بود که بیشتر ترک‌ها بی‌سواد بودند و تنها استعداد نظامی داشتند و شاه ناگزیر بود وزیر بزرگ «اعتمادالدوله» و خزانه‌دار کل (مستوفی‌الممالک) را از میان میرزاهای خود برگزیند.