کنکاشی در هنر معاصر ایران

کنکاشی در هنر معاصر ایران کتابی است بسیارجذاب، پرمعنی و برانگیزاننده اندیشه که این اجازه را به ما می‌دهد تا برای اولین بار تاریخ هنر ایرانی را در طی ۱۵۰ سال گذشته ردیابی کنیم و آنچه را در هنر امروز ایران در حال وقوع است نیز درک کنیم. به رغم علاقه دیرین پژوهشگران به وجوه گوناگون سیاسی-اجتماعیِ فرهنگ ایران معاصر که در دهه‌های گذشته به نحو چشمگیری افزایش یافته‌است، حوزة مطالعات هنر نوگرا و معاصر ایران تنها در سال‌های اخیر شاهد گسترش نسبی در روش‌ها و رویکرد‌های پژوهشی‌ بوده‌است. نمود این گسترش را می‌توان در نشریات تخصصی هنری، کتاب‌ها، برگزاری رویدادهایی چون نشست‌ها و نمایشگاه‌های سازماندهیشده، چه در مقیاس داخلی و چه بین‌المللی، دید. ضمناً در سال‌های اخیر نشریات متنوعی پیرامون هنر نوگرا و به‌ویژه هنر معاصر ایرانی، از جمله مجلات دوزبانه و کاتالوگ‌ها به زبان‌‌‌‌های لاتین چاپ شده‌است. با وجود اين به نظر می‌رسد به غیر از نمونه‌های بسیار معدود اخیر، اغلب این نوشته‌ها توجه خود را عمدتاً بر آثار هنرمندان ایرانی مهاجر – یا هنرمندان دیاسپورا – معطوف داشته‌اند که در غرب مشغول فعالیتند. این در حالی ‌است که صحنه هنر ایرانی در چند دهة اخیر شاهد حرکت‌ها و جریان‌ها و گاه حتی پارادایم‌های متنوع هنری بوده است که هر یک به‌نوبه خود در ساخت فرهنگ ایرانی و در مقابل بازنمودی از آن سهم داشته‌اند و نیازمند بررسی و مداقه جدی هستند. بنابراین کمبود منابع تحلیلی و پژوهشی در این حوزه یکی از معظلات جدی پیش روی هر پژوهش‌گر یا تحلیل‌گر خواهد بود. برخلاف سایر زمینه‌های مطالعات معاصر ایران مانند علوم اجتماعی، سیاست و اقتصاد، یکی از مشکلات گریبان‌گیر تألیف در حیطه هنر، چارچوب نظری و پژوهشی مناسب درباره جنبه‌ها و چشم‌اندازهای گوناگون هنر معاصر ایرانی، کمبود نمونه‌ها و سوابق پژوهشی است. به بیان دیگر، دستاوردهای اخیر علی‌رغم ایفای نقشی کلیدی در معرفی هنر امروز ایران، نیاز به مباحثه تحلیلی و نظری در مورد جوانب مختلف موضوع را به نحوی شایسته مرتفع نساخته‌اند. بنابراین طبیعی است که کتاب کنکاشی در هنر معاصر ایران در مواردی بسیار، گام در عرصه‌ای بکر می‌گذارد. در حقیقت یکی از اهداف اصلی این نوشتار ارائه پاسخی به این نیاز ضروری و کمبود موجود در منابع مکتوب دربارهٔ هنر نوگرا و معاصر ایران و نیز زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری آن است. این کتاب صرف‌نظر از بهره‌مندی از منابع اندک لاتین و فارسی و اسناد و داده‌های قابل اعتمادِ موجود، بسیار بر مستندات، مشاهدات و مشارکت شخصی نویسنده متکی است.