تاریخ بیداری ایرانیان

تاریخ بیداری ایرانیان کتابی است در مورد تاریخ نهضت مشروطیت ایران که توسط ناظم‌الاسلام کرمانی نوشته شده و بیشتر آن شامل خاطرات روزانه‌ی وی از ذیحجه 1322 تا رجب 1327 قمری می‌باشد. در این کتاب وقایع و جریانات تاریخی معطوف به افراد، مورد بررسی قرار گرفته و لازم به ذکر است که توسط «علی‌اکبر سعیدی سیرجانی»، دانشمند مقتول ایرانی، تصحیج شده و همچنین «ادوارد براون»، مؤلف کتاب تاریخ ادبیات ایران، این کتاب را از نظر سبک و جمله‌بندی و استناد بر تاریخ‌های عمومی افرادی چون رضاقلی‌خان هدایت و محمدتقی‌خان سپهر، برتر دانسته است. از دیگر ویژگی‌های این اثر ارزشمند می‌توان اشاره کرد به اخبار و اطلاعات دست اولی که از مذاکرات و گفتگوهای سیاسی رهبران مشروطه‌ی تهران (به ویژه سید محمد طباطبایی) به دست آمده است. ناظم‌الاسلام سال‌ها نظامت “مدرسه اسلام” را که طباطبایی مؤسس آن بود، بر عهده داشت و در جریان نهضت نیز یکی از نزدیکان و محارم طباطبایی بود. می‌گویند اطلاعاتی که ناظم‌الاسلام از نحوه‌ی تفکر سیاسی رهبران مشروطه ذکر می‌کند در واقع جهت حرکت جریان مشروطه را مشخص می‌سازد. بخش اعظم کتاب به حالات و موضع‌گیری‌های میرزا تقی‌خان امیرنظام اتابک اول، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، میرزا ملکم خان، امیراعظم پرداخته و نیز واقعه‌ی رژی، تلگراف اول و ثانی میرزای شیرازی به ناصرالدین شاه، واقعه‌ی مسجد شاه یا هجرت صغری، واقعه‌ی مشهد رضوی، عریضه‌ی آقای طباطبایی به مظفرالدین شاه، واقعه‌ی تحصن در سفارتخانه و عریضه‌ی ملت به مظفرالدین شاه با اسناد و تصاویری چند از شخصیت‌های موجود در کتاب همراه شده است. ناظم‌الاسلام کرمانی یا میرزا محمد پسر علی (۱۲۸۰ ق ۱۲۴۱ ش – ۱۳۳۷ق ۱۲۹۸ش) در کرمان نویسنده، روزنامه‌نگار، مدیر روزنامه‌های نوروز و پس از ۱۲۸۶ ش کوکب دُرّی و قاضی عصر مشروطه ایران و نویسنده کتاب تاریخ بیداری ایرانیان راجع به تاریخ نهضت مشروطیت است. او در  کتاب تاریخ بیداری ایرانیان نقطه شروع ترقی ایرانیان را دوران صدارت امیرکبیر دانسته و ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه را پادشاهانی دمدمی مزاج و ساده‌لوح معرفی کرده‌است. نثر کتاب ساده و روان است.