کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی

کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی مجموعه‌ای از یادداشت‌های استاد ایرج افشار است که در طول بیش از پنجاه سال با مراجعه به نسخه‌های خطی و متون چاپی فراهم آورده است. مرحوم افشار سالهای سال برای گردآوری کتاب کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی که به رغم اختصار، اثری ارجمند و کاملا تازه است، تلاش کرد. وی از لابلای متون، دواوین و اسناد و نامه ها و آنچه از گذشته باقی مانده، هر آنچه را که به نوعی مربوط به کاغذ می شد گردآوری و در این کتاب طبقه بندی کرد. برگ نخستین کتاب به عنوان کلیات در باره واژه کاغذ، و ریشه کلماتی نظیر قرطاس، بیاض، ورق، کادی، تار، و کلمات دیگر بود. برگ دوم اصطلاحات و تعابیر شامل انواع کاغذها بود که با انتساب به مکان یا نوع آن نامیده می شد. تعابیری ماند کاغذ ابری، کاغذ آسیا، کاغذ چربه، کاغذ حلوا، کاغذ خوش قلم و دهها اصطلاح دیگر. ذیل هر کدام از متن یا شعری که این تعابیر در آنها به کار رفته یاد شده است. برگ سوم بازیافته های تاریخی و فرهنگی اشارتی به کاغذ سازی در شهرهای مختلف ایران و جاهایی که نامشان به نوعی با کلمه کاغذ وصل است و بسا روزگاری در آنجاها کاغذ تولید می شده است. برگ چهارم انواع کاغذ که این یکی از بهترین بخش هاست. در اینجا انواع کاغذهای منتسب به شهرهای مختلف مانند آملی، ازمیری، اسلامبولی، (و همین طور الفبایی9… سامرایی، سلیمانی، رشیدی، طاهری، طلحی، ترمه، صابونی و…. دهها مورد دیگر با ذکر شواهد و منابع آمده است. برگ پنجم رنگ در کاغذ که باز هر کدام با شواهد شعری و متنی قید شده است. برگ ششم کاغذ ابری. برگ هفتم آهار مهره. برگ هشتم مقادیر و اوزان در کاغذ پرداخته شده است. برگ نهم هنر و کاغذ که در باره رنگ کردن کاغذ و جدول کشی و کهنه کردن و مانند اینهاست. برگ دهم:‌ مصارف دیگر کاغذ بسان اسباب بازی و دعا نویسی و… برگ یازدهم خرید و فروخت برگ دوازدهم بازپسین روزگار کاغذ سنتی و این که در ایران تا اوائل مشروطه ساخت کاغذ جریان داشته است.