نقاشی‌های سلطنتی ایران در عصر قاجار، سرویراستاران: لیلا دیبا با همکاری مریم اختیار، ترجمه: علیرضا بهارلو و کیانوش معتقدی، نشر خانه فرهنگ و هنر مان، ۱۴۰۱
کتاب نقاشی‌های سلطنتی ایران در عصر قاجار که توسط نشر خانه فرهنگ و هنر مان منتشر شده از منابع مهم و کابردی برای هر علاقه‌مند به هنر ایرانی است. هنر قاجار به عنوان دستاورد دوران متأخر تاریخ ایران و هنری که با سیاست، جامعه، ادبیات و باورهای دینی پیوندی نزدیک داشته، از ظرفیت‌های بالقوه و ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. در نیم قرن اخیر، پژوهشگرانی همچون بازیل و. رابینسون، بازیل گرِی، س. ج. فالک و دیگران به عنوان پیشگامان این عرصه، با انتشار کتاب‌ها و مقالاتی در این زمینه، هر یک سهم بسزایی در معرفی و پیشبرد دامنه‌ی شناخت هنر و نقاشی قاجار داشته‌اند. در حقیقت می‌توان چنین گفت که نقش محققان خارجی که خود به نوعی دست‌اندرکار و پیشاهنگ عرصه‌ی «قاجارپژوهی» و مطالعات هنر قاجار به شمار می‌آیند، در معرفی جایگاه واقعی هنر این دوران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. امروزه بیشتر صاحب‌نظران بر این نکته اتفاق نظر دارند که هنر و معماری عصر قاجار، از منظر تاریخ‌نگاری هنر، حائز اهمیت و درخور بررسی است. به همین دلیل برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و نشر کاتالوگ و کتاب درباره‌ی نقاشی قاجار فرصت تازه‌ای را برای مطالعه‌ی این موضوع و ارتقای شناخت ما نسبت به این برهه‌ی مهم تاریخی فراهم می‌کند.
در همین راستا، مهم‌ترین رویدادی که طی واپسین سال‌های قرن گذشته‌ی میلادی (۹۹-۱۹۹۸م.) در جهت شناسایی و معرفی هنرهای تصویری قاجار برگزار شده، نمایشگاهی با عنوان «نقاشی‌های سلطنتی ایران» به کوشش دکتر لیلا دیبا و دکتر مریم اختیار بوده است. حاصل این نمایشگاه که تا آن زمان و ـ به جرئت می‌توان گفت ـ تا به امروز در نوع خود بدیع و یکه‌تاز محسوب می‌شود، در قالب کتابی با همین عنوان به چاپ رسیده و محققانی در آن قلم زده‌اند که هر یک نام و اعتباری در حیطه‌ی تاریخ قاجار و هنر این دوره دارند.
نسخه انگلیسی این کتاب که در حدود سیصد صفحه و به کوشش جمعی از قاجارپژوهان سرشناسِ خارج از ایران تدوین شده، برای نخستین بار طیف گسترده‌ای از آثار هنری دوران قاجار را از مجموعه‌های خارجی به نمایش می‌گذارد. این آثار که در واقع از بین بهترین مجموعه‌های عمومی و خصوصی گلچین شده، به مستندسازیِ فرهنگ و هنر دوره‌ای می‌پردازد که پیشتر تا حدود زیادی مغفول مانده بود و فقط مجموعه‌داران اندکی به آن تمایل داشتند. به همین دلیل اثر حاضر در سال‌های بعد، به یک منبع پژوهشیِ معتبر و ارزشمند بدل شد. اما این نمایشگاه که از «موزه هنر بروکلین» به «موزه هَمِر» لس‌آنجلس و سپس به «گالری برونئی» لندن رفت و بیش از یکصد و پنجاه هزار نفر از آن دیدن کردند، در خود ایران چندان شناخته‌شده نبود و مجلدی هم که منتشر شد، در آنجا در دسترس همه قرار نداشت. با این حال، نمایشگاه و کاتالوگش سرانجام ابعاد گسترده‌ای یافت و مطالعات قاجار را در جهان متحول کرد. کتاب حاضر بی‌تردید یکی از مهم‌ترین منابع مطالعاتی در زمینه‌ی سبک‌شناسی و تحولات نقاشی‌های سلطنتی ایران در چهار سده اخیر است که بخش عمده‌ی آن بر عصر قاجار تمرکز یافته است. یکی از ویژگی‌های این مجموعه، گردآوری آثار پراکنده‌ای است که به مناسبت‌های مختلف (به عنوان هدایای دیپلماتیک، پیشکش، مهاجرت خانواده‌ها و وابستگان به خارج، و یا خریداری توسط دلالان و خارجی‌ها) به موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی جهان راه یافته و برای نخستین بار توسط کیوریتورهای این نمایشگاه در چیدمان و ترتیبی تاریخی با خوانشی نو به نمایش درآمده است. بدیهی است بخشی از این آثار تا پیش از برگزاری این نمایشگاه نادیده بوده و در این پژوهش به مثابه اسنادی معتبر به پژوهشگران و علاقه‌مندان هنر قاجار معرفی می‌شود. این کتاب در دو بخش اصلی شامل مقالات تخصصی (تاریخی ـ هنری) و آلبوم تصاویر (به همراه شناسنامه و تحلیل محتوایی آثار) ساماندهی شده و علاوه بر نمایش تابلوهای رنگ روغنی و آبرنگ، در مواردی، نمونه‌هایی از اشیای زیرلاکی و مینایی و رسانه‌ی عکس و چاپ سنگی را هم شامل می‌شود.
